Burcht van Leiden - Leiden

Jacobaburcht of Burcht van Voorne - Voorne

De motte van Terra Maris - Oostkapelle

Het Montferland - Zeddam

Vliedberg De Boudewijnskinderen - Boudewijnskerk

Motte van Bronkhorst - Bronkhorst

Wat hebben de Burcht van Leiden, de Jacobaburcht in Voorne,, een reconstructie van een mottekasteel in Oostkapelle, Het Montfertland in Zeddam, de vliedberg De Boudewijnskinderen in Boudewijnskerk en Bronkhorst met elkaar gemeen? Het zijn allemaal zogenaamde mottekastelen. Een mottekasteel is een burcht bovenop een heuvel. Dat is voor Nederland bijzonder, aangezien Nederland van nature maar weinig heuvels kent. Het is daarom niet zo vreemd veel mottekastelen in Oost-Nederland gevonden worden. Op andere plaatsen in Nederland werden deze heuvels door mensen opgeworpen. Iets dat niet heel ongewoon is in Nederland, als we denken aan de terpen/wierden/vliedbergen die we in laag Nederland vinden (het noorden en westen). Deze werden overigens niet gebruikt ter verdediging tegen menselijke vijanden, maar tegen hoog water, alhoewel men met toenemende zekerheid zegt dat de Zeeuwse vliedbergen wel degelijk mottes waren en geen terp/wierde. 

Het mottekasteel op zichzelf is doorontwikkeld uit een combinatie van andere vormen van verdediging: de ringwalburcht en de donjon (zaaltoren). Sommige van deze mottekastelen ontwikkelden verder tot een opperhof en neerhof (motte and bailey zoals dit in het Engels heet), welke dan weer doorontwikkelde tot een dorp of zelfs stad. 

In Limburg komen we nog een bijzonder soort motte tegen, namelijk de abschnittsmotte. Hierbij is een bestaande heuvel afgegraven, waardoor de motte daarvan los komt te liggen.

De abschnittsmotte van Ten Esschen

Ringwalburcht

Een ringwal, ringwalburcht, walburcht of vluchtburg is een type versterking dat in Europa voorkwam gedurende de prehistorie, met name vanaf de latere bronstijd en ijzertijd en in sommige gebieden tot in de vroege middeleeuwen.

Ringwalburchten zijn ronde verdedigingswerken die bestaan uit een gracht. Met de klei die opgegraven werd voor de gracht werd een ronde wal gemaakt rondom een binnenplaats. In sommige gevallen werd er ook nog een houten palissade opgezet. De breedte van de grachten en wallen verschilden. Bij Domburg wordt de gracht geschat op 50 meter breed en de wal 19 meter dik. Op vier punten was er een poort in de wal.

Burch

Het Huys D'Ever - Lisse

Donjon

Een donjon is een middeleeuwse versterkte woontoren, al dan niet gebouwd op een motte. De eerste donjons waren van hout; later werden ze gebouwd met stenen uit een steengroeve of in baksteen. De eerste donjons verschenen in de 10e eeuw

Motte van Terra Maris (reconstructie) - Oostkappel

Mottekasteel

Een mottekasteel is een hoogmiddeleeuws, veelal torenvormige versterking op een motte, een afgeplatte aangelegde aarden heuvel. De toren op de kunstmatige heuvel werd aanvankelijk in hout opgetrokken en later in steen gebouwd. Vaak is van dit burchttype alleen nog de heuvel overgebleven.

Het mottekasteel kan je verdelen in twee groepen.

Een motte met daarop een donjon.

Een motte met daarop een shellkeep. In dat geval was er stond de donjon een palissade gebouwd. 

Leiden

Motte met voorburcht

Vanuit de motte ontstond op de den duur een uitgebreidere vorm. Aan de voet van de motte ontstonden kleine nederzettingen. Daardoor ontstond het mottekasteel dat uit twee delen bestond.
Het opperhof of hoofdburcht. Dit was het mottekasteel zelf, al dan niet als shellkeep, met een specifiek militair doel. Soms was dit de woontoren van de heer zelf. Soms alleen als noodverblijf.

Het neerhof of voorburcht. Hier stonden de stallen, schuren, kapel, woningen. Hier vond het dagelijks leven plaats. Soms woonde de heer in het neerhof. Bij een verdere ontwikkeling van het neerhof kon er hier een dorp en uiteindelijk stad ontstaan.

Nog zichtbare motteheuvels waarvan het kasteel verdwenen is

West Nederland

Zuid-Holland

  • Ouddorp, Kasteelberg Spreeuwenstein. Ook wel Blauwe Steen genoemd, aangewezen als rijksmonument.
  • Rijswijk, Den Burch
  • Strijensas, opnieuw in 2007 opgetrokken kasteeltoren
  • Burcht van Leiden

 

Zeeland

Hier worden ze vliedbergen genoemd.

  • Borssele, de Berg van Troje, het bekendste voorbeeld van een vliedberg.
  • Westkerke (Tholen), de Westkerkseberg
  • Zaamslag, de Torenberg
  • Boudewijnskerk, De Boudewijnskinderen 

 

 

Vliedberg De Boudewijnskinderen - Boudewijnskerk

Zuid(oost) Nederland

Limburg

  • Baexem, de Motte Baexem
  • Dieteren, de Koppelberg
  • Epen, Motte Epen
  • Eys, het mottekasteel, Opt Huys op de Boerenberg (abschnittsmotte)
  • Gulpen, Gracht Burggraaf (abschnittsmotte)
  • Guttecoven, de Stoel van Swentibold (abschnittsmotte)
  • Heerlen, Struyver bij de buurtschap Ten Esschen. (abschnittsmotte)
  • Maastricht, op de westflank van de Sint-Pietersberg, vaak de Tombe genoemd.
  • Maria-Hoop, de Bollenberg
  • Merkelbeek, de Vossenberg
  • Oostrum, Kasteel Spraland
  • Posterholt, de Bolberg
  • Schinnen, bij kasteel Terborg
  • Wijnandsrade, de motte Wijnandsrade bij kasteel Wijnandsrade

 

Noord-Brabant

  • Eindhoven, De motte van het kasteel Ten Hage, nu de locatie van klooster Mariënhage (resten van de funderingen van het kasteel zijn nog aanwezig in de ondergrond van de motte).
  • Rosmalen, de motte waarop de burcht Rodenborch en het klooster Annenborch hebben gelegen.
  • Almkerk, de motte van Kasteel Altena.

Oost Nederland

Drenthe

  • Het Borgbarchien
  • De Klinkenberg
  • De Wittesheuvel
  • De waterburcht van Eelde

 

Overijssel

Motteheuvels komen in Twente een aantal maal voor in waterrijke en moerassige gebieden.

  • Ypelo, de Koohorst
  • Almelo, de Schuilenborg
  • Zenderen, de Hondeborg

 

Gelderland

Motteheuvels komen in de Achterhoek veelvuldig voor.

  • Ubbergen, de Mergelp op de Duivelsberg
  • Zeddam, Motte Montferland, de grootste motteheuvel van Nederland
  • Zoelen, Aldenhaag
  • Bronkhorst

Noord Nederland

Friesland

In Friesland worden de motteheuvels stinswieren of Hege wieren genoemd.

  • Menaldum

Nog zichtbare motteheuvels waarop het kasteel (deels) nog aanwezig is

 

Drenthe

  • Coevorden, Kasteel van Coevorden, het enige nog bestaande kasteel in de provincie

 

Limburg

  • Grubbenvorst, het Gebroken Slot, een motteheuvel met enkele brokstukken van het meermalen verwoeste kasteel.
  • Kessel, Kasteel Keverberg, een ruïne.
  • Limbricht, Kasteel Limbricht met nog geheel intact zijnde burcht.
  • Nieuwstadt, Kasteel Millen met op de motteheuvel de ruïne van het mottekasteel.
  • Stein, Kasteel Stein met op de motteheuvel de ruïne van donjon de Witte Toren.

 

Zuid-Holland

  • Leiden, Burcht met nog geheel intact zijnde omringende kasteelmuur
  • Oostvoorne, Burcht van Voorne, een ruïne

Reconstructies van een mottekasteel

Zeeland

  • Oostkapelle, Terra Maris, reconstructie voltooid in 2011

Flevoland

  • Luttelgeest, Kuinderbos, Kuinderburcht, deels gereconstrueerd in 1942