Een provinciaal ziekenhuis kwamen alleen voor in de Noord-Holland gedurende de 19e en 20e eeuw. Het was een psychiatrisch ziekenhuis dat door de provincie was ingericht en bekostigd. We vinden er in totaal drie, waarvan eentje nog steeds deels in functie is.
Het idee achter deze ziekenhuizen heeft te maken met de krankzinnige wet uit 1841. Dit artikel stelde dat Provinciale Staten van provincies waar geen eigen "geneeskundig gesticht" kon of hoefde te worden gesticht, overeenkomsten moesten sluiten met buiten de provincie gelegen inrichtingen voor de patiënten uit de eigen provincie. Die leidde ertoe dat de Noord-Holland, als enige provincie, zelf psychiatrische instellingen ging inrichten.
PZ Santpoort Noord/ Meer en Berg
Deze werd als eerste gesticht in 1849. In eerste instantie was deze ingericht voor een patiënten aantal van 250, echter een halve eeuw was dit aantal al opgelopen naar ongeveer 1300. Tot in 1970 werden er hier patiënten verpleegd. Er vonden tegelijkertijd ook allemaal moderniseringen plaats, zoals het inrichten van jeugdpsychiatrische kliniek „Amstelland” in 1971. Inmiddels was de naam van de instelling gewijzigd in provinciaal ziekenhuis "Santpoort".
In 1986 werd besloten het ziekenhuis te sluiten. De patiënten zouden worden ondergebracht in kleinere klinieken in Amsterdam. Het idee was dat de patiënten niet langer maar afgezonderd zouden worden van de samenleving. Ondertussen zijn er op het terrein van het PZ luxe woningen verrezen.
Psychiatrisch Ziekenhuis Duin en Bosch/Dijk en Duin
In 1909 werd vlakbij Bakkum het provinciaal ziekenhuis Duin en Bosch geopend. Na enkele uitbreidingen was het maximum aantal opneembare patiënten 1000 personen. Het ziekenhuis onderhield tussen 1914 en 1938 een eigen tramdienst tussen het ziekenhuis en station Castricum, omdat de afstand tussen station en ziekenhuis toch wat te groot was om te lopen. In 1994 werd het ziekenhuis geprivatiseerd en is nog steeds in gebruik door GGZ-Parnassia en is onderdeel van Dijk en Duin
Psychiatrisch ziekenhuis Rijksgesticht
In 1884 werd in het oude marine-etablissement het Rijkskrankzinnigengesticht Medemblik gevestigd, dat als zodanig tot 1923 heeft bestaan. Door de opening van het Rijkgesticht te Woensel werd de locatie in Medemblik in 1923 opgeheven en in huur gegeven aan de provincie Noord-Holland voor een periode van 30 jaar. De meeste rijkspatiënten vertrokken en de inrichting werd daarna aangevuld met mannelijke gemeentepatiënten. Medemblik bleef daardoor nog een tijd in gebruik als noodzakelijk aanvulling. Door de toenemende bevolking, werd de plaatsruimte ook steeds krapper.
Hierdoor waren er dus drie provinciale ziekenhuis in Noord-Holland in 1923.
In 1967 sloten de deuren alsnog, er was te weinig ruimte op het buitenterrein voor arbeidstherapie en ziekenhuis was moeilijk te bereiken voor bezoekers en, omdat er alleen maar mannen ondergebracht werden in tegenstelling tot de gemixte andere instellingen, was het aantal patiënten te klein om een volledige medische staf te rechtvaardigen.
De patiënten en staf werden daarop naar Duin en Bosch bij Bakkum overgebracht.
